Cmentarz żydowski już od dawna był na mojej liście miejsc, które chciałam zobaczyć w Łodzi. W końcu udało mi się dotrzeć na rzeczony kirkut. Wybrałam się tam we wrześniu, ponieważ uważam, że jesień doskonale podkreśla atmosferę każdej nekropolii. W niniejszej notatce chciałabym zaprezentować Wam ten przepiękny cmentarz żydowski, opowiedzieć jego historię, a także podpowiedzieć jak czytać symbole wykute na żydowskich grobach. Zapraszam!

Cmentarz żydowski – tradycje i obrządki

W języku hebrajskim istnieje kilka określeń na cmentarz żydowski, a są nimi m.in.: „bejt kawrot” (dom grobów), „bejt chaim” (dom życia) czy „bejt olam” (dom wieczności). Z kolei w języku polskim czasem używa się słowa „kirkut”.

Cmentarz, na równi z mykwą (zbiornik wodny do rytualnego oczyszczania ludzi bądź przedmiotów) i Synagogą (żydowski dom modlitwy), jest  najważniejszym obiektem w każdej żydowskiej społeczności. Otóż jest to miejsce, w którym ciała zmarłych oczekują na nadejście czasów mesjańskich, dlatego niedopuszczalne jest rozkopywanie grobów i usuwania szczątków. Jako ciekawostkę dodam też, że niegdyś prawo (halacha) zakazywało kremacji zmarłych. Niemniej, wraz z postępującym czasem, na niektórych cmentarzach pojawiają się już żydowskie groby urnowe.

Przy okazji chciałabym obalić pewien mit na temat grzebania zwłok, a mianowicie nieprawdą jest, że Żydów chowa się na siedząco. Otóż ciała układa się w pozycji horyzontalnej, z głową ułożoną na zachód, a nogami na wschód.

Jeśli zaś chodzi o cereonię pochówku, to kiedyś zmarłych Żydów chowano bez trumny, owijając ich ciało jedynie w całun. Obecnie na taki pochówek nie pozwalają względy sanitarne. W związku z powyższym, Żydzi chowani są w skromnych trumnach, w równie skromnym ubraniu.

Dawniej na cmentarzu żydowskim tworzono osobne kwatery dla kobiet, mężczyzn i dzieci.  Oczywiście, dopuszczano chowanie razem osób odmiennej płci, o ile dzieliły one ze sobą łóżko (np.: małżeństwo oraz rodzeństwo). Płyty nagrobne, zwane macewami, ukazują poprzez wybrane symbole, kto (jaka płeć) w nich spoczywa.

Symbolika macew na cmentarzu żydowskim

Oto kilka przykładowych symboli znajdujących się na żydowskich grobach:

• Księgi/szafy z książkami – grób męski. Osoby uczone w Torze i Talmudzie, może wskazywać na osoby uczone, rabinów.
• Świecznik/świece – grób żeński. Symbol nawiązuje do zwyczaju, w którym kobieta w żydowskiej rodzinie zapala szabasowe świece i odmawia nad nimi modlitwę.
• Ptaki – grób dziecka.
• Drzewo – przedwczesna śmierć.
• Dłonie – groby kapłanów
• Trzoda owiec – symbol utraty przewodnika bądź matczynej opieki
• Gwiazda Dawida – symbol przynależności do narodu żydowskiego

Na żydowskich grobach możemy spotkać także ułożone kamienie, jednak geneza tego zwyczaju nie jest do końca znana. Przypuszcza się, że kamień jest zamiennikiem znicza bądź kwiatów, a symbolizuje trwałą, nieprzemijającą pamięć.

Cmentarz żydowski w Łodzi

Nekropolia przy ulicy Brackiej została założona w 1892 i zajmuje obszar ok. 40 hektarów. Szacuje się, że na cmentarzu spoczywa około 160 000 osób, w tym wiele osób zasłużonych dla rozwoju Łodzi. Poza tym, pochowano tu także 43 000 ofiar getta łódzkiego, zmarłych wskutek głodu i wycieńczenia.

Jak wspomniałam powyżej, na cmentarzu spoczywa wiele osobistości, w tym m.in.: Izrael Poznański (przedsiębiorca łódzki, jeden z trzech „królów bawełny” wraz z Ludwikiem Geyerem i Karolem Scheiblerem), Ślepy Maks (przedwojenny gangster) czy Seweryn Sterling (lekarz).  Jest tam także grób rodziców Juliana Tuwima. Niby zwykły i niewyróżniający się, niemniej znajdujący się na nim fragment wiersza poety bardzo mnie rozczulił i wywołał łzy wzruszenia na mojej twarzy.

” Jest na łódzkim cmentarzu,
  Na cmentarzu żydowskim,
  Grób polski mojej matki,
  Mojej matki żydowskiej. 

  Grób mojej Matki Polki,
  Mojej Matki Żydówki,
  Znad Wisły ją przywiozłem
  Nad brzeg fabrycznej Łódki. „

Cmentarz żydowski w Łodzi – godziny otwarcia

Cmentarz można odwiedzić od niedzieli do piątku (z wyjątkiem świąt żydowskich) w następujących godzinach:

• od 1 kwietnia do 1 listopada – 09:00 – 17:00
• od 2 listopada do 31 marca – 09:00 – 15:00
• W każdy piątek zwiedzanie kończy się o godzinie 15:00

Wejście na nekropolię znajduje się od ulicy Zmiennej.

Więcej informacji znajdziecie na stronie cmentarza.

Chciałabym bardzo gorąco zachęcić Was do odwiedzenia cmentarza żydowskiego w Łodzi ze względu na jego niesamowity klimat oraz historię. Co więcej, odwiedzając kirkut możecie wspomóc to miejsce wpłacając symboliczny datek, dzięki któremu zarządcy będą mieli środki na konserwację tego wyjątkowego miejsca.